Yara deri bütünlüğünün bozulmasıdır. Vücut yapılarının bozulmasıyla ortaya çıkan doku kayıplarına yara denir.
Yara açılma nedenine bağlı olarak sınıflama :
Yaranın durumuna göre sınıflamada :
Enfeksiyon açısından sınıflamada :
Dokunun derinliğine göre sınıflamada :
Gelişim sürecine göre sınıflama :
Akut yara normal yara sürecinde ilerleyen yaralardır. Vücut bütünlüğü bozulduğunda örneğin vücutta bir yer kesildiğinde doğal bir yara iyileşme süreci başlar.
Kesik olan bölgeye kanama durdurucu hücreler, enfeksiyonla mücadele edecek olan hücreler, yarayı tamir etmek için gerekli olan tüm hücreler hızla ilerlerler.
Olağanüstü bir haberleşme sistemiyle vücut kendini tamir etmeye başlar. Normal yara iyileşme süreci sağlıklı bir vücut yapısında yaklaşık olarak 2-3 hafta kadardır.
Cerrahi alan yaraları
Trafik kazası
Delici kesici aletlere maruz kalma
Elektrik yaraları vb.
6-8 Hafta içinde iyileşmeyen veya iyileşme belirtisi göstermeyen yaralara kronik yara denir.
İyileşmeyi geciktiren ve altta yatan sebepler şunlardır.
Diyabet, damar problemleri, bası, beslenme problemleri, enfeksiyon vs.
Basınç yaralanması
Diyabetik ayak
Venöz ülser
Arteriyel yetmezlik yarası
Radyasyon hasarı
Lenfödem yaraları vb
Vücudun pozisyonuna göre, kemik çıkıntıları ve yatılan yüzey arasında kalan deri, deri altındaki dokularda kan akımı azalır ve yeterince kanlanamaz.
Dış etkenlerle sürtünme de söz konusu olduğunda, bası yarası oluşmaya başlar.
Bireyin tüm özelliklerine bağlı olarak (Yaş, bilinç durumu, kronik ya da mevcut hastalıklar, cildin idrar veya gaita ile teması vs) yara ilerleyebilir.
Dış etkenler de bası yarası açılmasında ve ilerlemesinde önemli rol oynar.
Bireyin yattığı yatağın sert ya da fazla yumuşak olması, çarşafların kırışık ve kirli olması, alt bakımı yapılırken uygun şekilde temizlenmemesi vb.
Bası yaralarının önlenmesi ve tedavisinde pozisyon vermek ve bunu düzenli şekilde uygulamak çok önemli bir etkendir. Hatta olmazsa olmaz bir kuraldır.
Deri sağlığın aynasıdır.
Vücut su dengesini ve ısısını düzenler.
Savunma bariyeridir.
Bağışıklık süreçleriyle de ilgilidir.
D2 vitamini ve kolesterol sentezi gibi metabolik fonksiyonlara sahiptir.
Deri düzenli aralıklarla uygun şekilde temizlenmelidir
Deri temizliğinde ılık ve cildi tahriş etmeyen cilde dost ürünler kullanılmalı, nazik hareketlerle bakım yapılmalıdır.
Bakım yapıldıktan sonra uygun nemlendirici kremler kullanılmalıdır.
Eğer bireyde altına kaçırma gaita ya da idrarını tutamama durumu varsa bariyer özellikli krem ya da sprey ürünler kullanılmalıdır.
Yara İyileşmesindeki Temel Prensipler Dikkate Alınır
Bası ortadan kaldırılır. (Pozisyon, havalı yatak, minder vb)
Beslenme düzenlenir.
Enfeksiyonu durumu değerlendirilerek kontrol altına alınır.
Varsa ek hastalıklar değerlendirir.
Birey ve yakınlarına gerekli eğitimler verilir.
Yara temizlenir.
Ölü dokular debride edilir.
Eksuda kontrol altına alınır.
Nem ve ısı dengesi sağlanır.
Enfeksiyon varsa uygun ürünle bakım yapılır.
Yara yatağındaki ölü boşluklar doldurulur.
Yara yatağı ve kenarları korunur.
Diyabet hastalığında kan düzeyi şekeri yüksek ve kontrolsüz şekilde devam ettiğinde, zaman içinde damar ve sinir yapılarına hasarlanır. Damarlarda daralma, tıkanıklık gibi sorunlar meydana gelir. Sinir hücreleri hasara uğradıkça his kayıpları görülmeye başlar. Ayak bakımında özellikle diyabetik bireylerde temizlik ve günlük bakım çok önemlidir.
Diyabetik ayak yaraları çok farklı sebeplerle açılabilir.
Bireyin tüm özelliklerine bağlı olarak (Yaş, bilinç durumu, kronik ya da mevcut hastalıklar, cildin idrar veya gaita ile teması vs) yara ilerleyebilir.
Örnekler şöyle olabilir :
Ayak tırnaklarının hatalı kesilmesi
Ayakkabının içinde fark edilmeyen taş ya da batıcı bir cisim
Ayağa uygun olmayan, sıkı, yüksek topuklu ayakkabı kullanımı vs
Diyabetik ayak; ayakta meydana gelen ve kronikleşen yara, enfeksiyon, mekanik değişiklikler ve nörovasküler problemleri ifade eder.
Diyabetik ayak yarası tedavisi oldukça uzun ve zorlu bir süreçtir.
Yarası olan bireyin fiziksel, sosyal, sosyo- kültürel ve ekonomik tüm özelliklerini dikkate almak gerekir.
Diğer bütün kronik yaraların tedavisinde olduğu gibi multidisipliner yaklaşım gerekir.
Bu ekip işbirliği içerisinde çalışarak, bireye bütünsel bir bakış açısıyla bakarlar.
Diyabetik ayak yarasının; sadece cerrahi tedaviyle, sadece pansumanla ya da sadece damarların açılmasıyla iyileşmesi mümkün değildir.
Bireyin ve yarasının durumuna ve ihtiyaçlarına göre planlanan, takip ve tedavi protokolü ile mümkündür.
Bu protokolde sıralama, zamanlama, yöntem seçimi gibi birçok parametre vardır.
Her tedavi her bireyde ve her yarada aynı sonucu vermeyebilir.
Diyabetik ayak tedavisinde de yara iyileşmesindeki temel prensipler dikkate alınır.
Kan şekeri düzenlenir.
Beslenme düzenlenir.
Enfeksiyon bulguları değerlendirilerek kontrol altına alınır.
Vasküler problem mevcut ise gerekli endovasküler ve/veya vasküler cerrahi girişimler yapılır.
Ortopedi öneri ile gerekli durumlarda yükten kurtarma, bası önleyici veya biyomekaniği düzeltici girişimlerde bulunulur.
Varsa ek hastalıklar değerlendirir.
Medikal tedavi planı gözden geçirilerek düzenlenir.
Birey ve yakınlarına gerekli eğitimler verilir.
Yara temizlenir.
Ölü dokular debride edilir.
Eksuda kontrol altına alınır.
Nem ve ısı dengesi sağlanır.
Enfeksiyon varsa uygun ürünle bakım yapılır.
Yara yatağındaki ölü boşluklar doldurulur.
Yara yatağı ve kenarları korunur.
